شاید آخرین چیزی که پس از شنیدن کلمه “تبعیض” به ذهنمان خطور می‌کند، تبعیض و نادیده‌گرفته شدن افراد معلول توسط افراد عادی باشد اما این موضوعی است که باید با آن مواجه شد. حتی برای جلوگیری از وقوع این نوع تبعیض در فوتبال مدرن دنیا خیلی دیرتر از انواع دیگرش راهکاری اندیشیده شد. به تبع این، فوتبال در حال توسعه ایران که به فکر حل تبعیض‌های ابتدایی‌تر است، هنوز فکری به حال مقابله با نادیده گرفته شدن هواداران معلول نکرده است. به این بهانه در ادامه روایت‌هایی از مشکلات حضور هواداران معلول فوتبال در ورزشگاه‌ها خواهید خواند.
به گزارش ایسنا، ۳۰ دقیقه از بازی پرسپولیس و شمس آذر در ورزشگاه سردار آزادگان قزوین گذشته بود. طبق معمول برای ورود به ورزشگاه، حتی با وجود داشتن آی‌دی کارت خبرنگاری به مشکل برخورده بودیم و جلوی در با مسئول مربوطه کلنجار می‌رفتیم. همان حین بود که پیرمردی جانباز که روی ویلچر نشسته بود خودش را به در رساند و شروع به خواهش و تمنا کرد که اجازه دهند وارد شود. آقای مسئول به او گفت که مسیری برای رفتن با ویلچر وجود ندارد اما پیرمرد به خواهش کردن ادامه داد و گفت، کمک نمی‌خواهد و بلد است از پله‌ها بالا برود تا به جایگاه تماشاگران برسد. حق هم داشت، بالاخره او در همه این سال‌ها با تمام مشکلات یک فرد ویلچری دست و پنجه نرم کرده و به راه‌حلی برایشان رسیده بود.
این اتفاق برای من تلنگری بود چرا که مدت‌ها به فکر نوشتن گزارشی راجع به حضور معلولان در ورزشگاه‌های فوتبال بودم. همین تعلل چند ماهه به شکل نمادین نشان می‌دهد که این قشر که چیزی حدود ۱۵% جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، تا حد زیادی به فراموشی سپرده شده‌اند. “ما می‌خواهیم صدایی باشیم بین صداهایی که تیم‌مان را تشویق می‌کنند!” این را مهدی حیات غیبی، هوادار معلول استقلالی می‌گوید؛ دیالوگی که به شکل صادقانه نشان می‌دهد این هوادران فوتبال تنها به دنبال امکانات اولیه برای حضور در ورزشگاه‌ها هستند.
مصائب حضور معلولان در ورزشگاه‌های فوتبال ایران
پیگیری‌ها را از نوع بلیت‌فروشی الکترونیکی در ورزشگاه‌ها شروع کردم. آیا بلیتی مخصوص معلولان وجود دارد؟ پاسخ طبق انتظار منفی بود اما چیزی که متوجه شدم این بود که جایگاه‌های دو طرف VIP ورزشگاه آزادی (سازه قدیم) برای حضور معلولان مناسب‌سازی شده بود اما چند سال است که با توجه به اختصاص داده نشدن این دو بخش به معلولان در سامانه بلیت فروشی، افراد غیرمعلول در این بخش حاضر می‌شدند.
مهدی که تجربه حضور در جایگاه مخصوص معلولان در دو طرف VIP را دارد، روایتی از تغییر رویه حضور در این جایگاه نقل می‌کند: “از سه سال پیش مشکلات شروع شد. ابتدا برای آن جایگاه شروع به بلیت فروشی کردند و افراد متفرقه کم کم وارد شدند. کم کم ما را هم دیگر راه ندادند.” او که به جایگاه عادی تماشاگران هم رفته است، روایت می‌کند: “آنجا با هر گلی که زده یا موقعیتی که ایجاد می‌شد، تماشاگران از جایشان بلند می‌شدند و در نتیجه ما صحنه را از دست می‌دادیم. به خاطر پله‌ها راهی به سکوها وجود نداشت و ما مجبور بودیم با ویلچر بالای جایگاه بمانیم.”
همانطور که مهدی گفت، با وجود همه مشکلات این هواداران می‌خواستند صدایی بین صداهای تشویق‌کننده تیمشان باشند پس سختی حضور در جایگاه عادی تماشاگران را هم قبول کردند. یونس، دیگر هوادار معلول فوتبال از تجربه حضورش در ورزشگاه آزادی می‌گوید: “برای رفتن به آزادی بلیت عادی خریدم. همه چیز خوب بود تا اینکه به گیت‌ها رسیدیم. آنجا امکان رد شدن با ویلچر نبود، به همین خاطر خواستیم از در کنار گیت‌ها عبور کنیم اما اجازه ندادند. به همین خاطر دوستم مجبور شد من را بغل کند و ویلچر را جمع کنیم تا بتوانیم از گیت رد شویم.”
چنین اتفاقاتی حتی برای معلولان مطرح هم تکرار شده است. ابوالفضل کوچک‌زاده، ورزشکار پارادومیدانی و پاراتیراندازی ایران فصل گذشته در ورزشگاه آزادی حضور پیدا کرد و پیش از ورود به ورزشگاه گفت: “تا موقعی که شرایط مناسب نشود، دیگر به استادیوم نمی‌آیم!” البته او شانس آورد که حضورش با حضور مهدی تاج، رئیس فدراسیون فوتبال همزمان شد تا مسیر برای حضورش در CIP آزادی فراهم شود؛ جایگاهی که مخصوص مهمانان ویژه است و در نتیجه معلولان عادی امکان حضور در آنجا را ندارند.
اینها مواردی بود که در یکی از بهترین ورزشگاه‌های ایران یعنی ورزشگاهی که بازی‌های تیم‌ملی و استقلال و پرسپولیس در آن برگزار می‌شود برای هواداران معلول رخ داده است؛ آن هم فقط هواداران معلول مرد. قطعا چالش‌های حضور هواداران معلول زن در ورزشگاه‌ها و به صورت کلی‌تر حضور تماشاگران معلول در شهرستان‌ها متفاوت و سخت‌تر است اما راهکار رقابت‌های معتبری مانند جام جهانی و لیگ برتر انگلیس برای فراهم کردن حضور تماشاگران معلول چیست؟
هواداران معلول در فوتبال دنیا چطور به ورزشگاه می‌روند؟
باشگاه‌های لیگ برتر انگلیس از سال ۲۰۰۴ ملزم به فراهم کردن شرایطی برای حضور بدون تبعیض طرفداران معلول شدند. البته پیش‌زمینه جدی چنین الزامی به یک سال قبل یعنی سال ۲۰۰۳ برمی‌گردد که راهنمایی تحت عنوان Accessible Stadia برای فراهم کردن حداقل استانداردهای لازم برای حضور تماشاگران معلول در اماکن ورزشی مانند استادیوم‌ها منتشر شد.
در این راهنما مواردی مانند شرایط حمل‌ونقل، پارکینگ، محل بلیت فروشی و محل ورود تماشاگران، سرویس‌های بهداشتی، رستوران‌های داخل ورزشگاه و تمام مواردی که یک تماشاگر معلول باید بدون تبعیض نسبت به تماشاگران عادی از آنها بهره‌مند شود، آورده شده است.
نکته مهم این راهنما، بررسی مداوم آن توسط سازمانی با نام Level Playing Field است؛ موردی که باعث می‌شود این راهنما همواره در حال تکامل باشد اما وظیفه عمومی این سازمان چیست؟ در واقع این سازمان تنها مختص فوتبال نیست بلکه به طور عمومی حامی هواداران معلول ورزش‌های مختلف است که اطلاعات مختلفی را در اختیار این دسته از هواداران قرار می‌دهد.
در نمونه‌ای دیگر، فیفا در جام جهانی ۲۰۲۲ دست به اقدام جالبی زد و به منظور ایجاد یک تجربه منحصر به فرد، در هر ۶۴ بازی این رقابت‌ها دو تماشاگر معلول را به شکل تصادفی انتخاب و از آنها دعوت می‌کرد که پیش از شروع بازی در تونل بازیکنان و کنار زمین حضور پیدا کنند تا از نزدیک ستاره‌های فوتبال را ببینند. این رویه در مرحله حذفی جام جهانی ویژه‌تر پیگیری شد و این دو تماشاگر معلول به همراه دو تیم در مراسم ابتدایی بازی هم شرکت می‌کردند. نکته مهم دیگر در برنامه فیفا برای جام جهانی ۲۰۲۲، تخصیص یک بلیت رایگان اضافی به تماشاگران معلولی بود که برای حضور در ورزشگاه نیاز به کمک یک همراه داشتند.
تا این جای ماجرا همه چیز شسته و رفته به نظر می‌رسد اما در مسابقات جام جهانی یا در همین دستورالعمل Accessible Stadia تعریفی از فرد معلول آورده شده که احراز معلولیت یک فرد بر مبنای آن است. در نتیجه نکته دیگر حائز اهمیت، شناسایی تماشاگران معلول واقعی است. در این مرحله، برای حضور تماشاگران در رقابت‌های باشگاهی اهمیت سامان‌دهی کانون‌های هواداری باشگاه‌ها مشهود می‌شود چرا که به عنوان مثال وظیفه شناسایی هواداران معلول یک باشگاه در انگلیس بر عهده همان باشگاه است و تنها پس از اثبات معلولیت، خدمات ویژه معلولان در اختیار یک هوادار قرار می‌گیرد.
چه زمانی فوتبال ایران به معلولان توجه می‌کند؟
همه این موارد روایتی بود از مصائب حضور تماشاگران معلول در ورزشگاه‌های ایران تا راهکارهای موجود در معتبرترین رقابت‌های فوتبال دنیا که نشان می‌دهد باید راه‌حلی در فوتبال ایران و به طور کلی ورزش ایران برای حضور بدون تبعیض تماشاگران معلول مرد و زن در اماکن ورزشی پیدا شود. در این زمینه باید به این نکته توجه شود که در این مسیر نیازی به اختراع چرخ نیست و می‌توان از تجارب بین‌المللی مانند مسیری که لیگ برتر انگلیس طی کرده، استفاده کرد.
همانطور که در رقابت‌های مطرح فوتبال مانند لیگ برتر انگلیس رخ داده، این مسیر با تدوین دستورالعملی برای ایجاد فضای مناسب حضور معلولان در ورزشگاه‌های فوتبال آغاز می‌شود تا در ادامه رعایت این دستورالعمل برای باشگاه‌ها و ورزشگاه‌های تحت نظر شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی لازم‌الاجرا شود. موضوع مهم دیگر، شناسایی هواداران معلول واقعی هر باشگاه است که این موضوع می‌تواند از طریق کانون‌های هواداری انجام شود تا پس از شناسایی این افراد، آنها بتوانند از خدمات هواداران معلول در روز مسابقه استفاده کنند. اتفاق مثبتی که در این راه می‌تواند کمک‌کننده باشد، الزام فدراسیون فوتبال برای باشگاه‌ها به منظور تشکیل و سامان‌دهی کانون‌های هواداری‌شان است.
در حال حاضر اغلب ورزشگاه‌های لیگ برتر با نواقص مهمی مانند نور ورزشگاه، گیت‌های بلیت‌فروشی، چمن و جایگاه تماشاگران مواجه هستند اما اهمیت فراهم کردن شرایط حضور تماشاگران معلول در این ورزشگاه‌ها اگر بیشتر نباشد، کمتر از آن نواقص مهم نیست چرا که ورزش جای هیچ‌گونه تبعیضی نیست. این هواداران فقط می‌خواهند فریادهایشان بخشی از تشویق باقی هواداران باشد.
